ÇELİK ve ÇELİK ÇEŞİTLERİ
Yurt içinde bıçak üretiminde en çok tercih edilen çelik sınıfları ve bu çelik sınıflarının özelliklerini inceleyeceğiz. Piyasada birçok çelik türü olmasına rağmen bunların hepsi bıçak yapımı için uygun değildir ve istenen sonucu almayı garanti edemez. Bu yüzden genellikle yerel piyasada karşılaşabileceğiniz hazır satılan bıçakların yanı sıra butik olarak üretim yapan ustaların yaygın olarak tercih ettiği çelik türlerini göz önünde bulundurarak bu liste hazırlandı.
Çelik alaşımı, Demir (Fe) elementi ile Karbon (C) bileşiminden meydana gelen bir alaşımdır. Sınıflandırılması içeriğinde yer alan karbon oranına göre (%0,2 – %2) yapılmaktadır. Çelikte yer alan karbon oranı arttıkça sertliği ile beraber kırılganlığı da artacaktır, karbon oranı düştükçe ise yumuşaklığı artacak ve şekil vermesi kolaylaşacaktır. Çeliğin içeriğinde yer alan maddelerden birinin en ufak oranda değişmesi, bir madde eklenmesi, içeriğinde yer alan bir maddenin çıkarılması, soğutma işlemi, verilen su, pişirilmesi, ısıl işlemi gibi bir çok etken çeliğin yapısının ve özelliklerinin tamamen değişmesine neden olmaktadır.
Eğer bıçak almayı düşüyorsanız, bu konu ile ilgili biraz araştırma yapmışsanız, sırf popüler diye ünlü markalara araştırmadan yönelim gerçekleştirmediyseniz ve gösterişli şekillerine, büyüleyici renklerine ve iddialı dizaynlarına aldanıp bir bıçak edinmediyseniz, muhtemelen kafanızda en iyi çelik hangisidir ve bıçak alırken hangi çelikten üretilmiş bıçakları tercih etmeliyim sorusu dönüp duruyordur. Ne yazık ki en iyi bıçak çeliği diye bir şey yoktur, zaten böyle bir durum olsaydı bütün ustalar ve bu sektöre yön veren firmalar aynı çelik türünü kullanırlardı. Her çelik türü kendine özgü avantajları ve dezavantajları beraberinde getirir, bu yüzden bıçak alırken ihtiyaca yönelik bıçak seçimi temel kriter olmalıdır.
Çelik türlerinin anlaşılması ve öne çıkan türlerin daha kolay ayırt edilmesi açısından paslanabilirlik ve paslanmaya karşı olan dirençlerine göre bir sınıflandırma yapmayı tercih ettim.
KARBON ÇELİKLER (PASLANABİLİR/PASLANIR ÇELİKLER)
Genellikle bıçak yapımında kullanılan karbon çelikler yüksek oranda karbon (%0,5) içermektedir. Dövülerek kolayca şekil verilebilir ve basitçe gerçekleştirilebilecek ısıl çalışması sonucu mükemmele yakın bir keskinlik kazandırılabilir. Fakat bakımı iyi yapılmadığı ve kötü kullanıldığı takdirde paslanması kaçınılmaz olacaktır. Karbon çelikler dövülerek şekil verilebilen tek çelik türüdür , diğer çeliklere dövme işlemi yapılamaz (ne yazık ki piyasada bir çok bıçak dövme çelik adı altında satılmakta, uygun olmayan çeliklere dövme işlemi yapıldığında özelliklerini yitirmekte ve beklenen ihtiyaca cevap verememektedir.). Paslanma dezavantajlarına karşın sağladığı avantajlardan dolayı tercih edilmeye devam edilen bir türdür. Keskinliği çok yüksek düzeye ulaşabilir, temini kolay ve ucuzdur, bilenmesi kolaydır ve darbelere dayanaklılığını arttırabilmek için yüksek esneklik kazandırılabilir. Bakımı doğru bir şekilde yapıldığı takdirde uzun süre kullanılabilir.
10XX Serisi çelikler (1040 – 1095 : Son iki rakam, çeliğin içerdiği karbon oranını gösterir %0.95 karbon gibi)
1040-1050-1060: Bıçak yapımında verimli olmaz – Daha çok kılıç yapımında kullanılır.
1070: Isıl işlemi kolay olması nedeni ile tercih edilir.
1075: (CK75) 1070 ile hemen hemen aynı, fakat su verilmiş halidir.
1090: Serinin en popüleri ve aralarında karbon oranın en yüksek olanı ve en dayanıklısıdır. Genellikle kısa bıçak yapımında kullanılır.
1095: Genellikle yurtiçi piyasada bulunmaz, 1090 ile yakın özelliklere sahip. Yıpranmaya karşı dirençli, kolay keskinleştirilebilir.
CK 67 (CK75 ) : ile aynı özelliklere sahip, ısıl işlem kolaylığı nedeni ile tercih edilir.
5160 – 9260 : Kamyon makası ve yay (helezon) çelikleri kullanılarak elde edilir. Çok iyi keskinlik sağlar, zor körelir, kolay bilenir ve darbe dayanımı yüksek düzeydedir.
UNB20C : Özellikleri 1095 ile neredeyse aynı – Her türlü bıçak yapımına uygun bir çelik türü.
W1 : Karbon oranı yüksek bir çeliktir. Yurt içi piyasada yaygın olarak bulunmaz, fakat eski eğelerden ve törpülerden yapılır. Çok yüksek sertlik oranlarına ulaşabilir.
W2 : Kimyasal bakımdan W1 ile arasında çok az farklılık vardır. İçerisinden kükürt ve fosfor çıkartılmıştır.
O1 ve O2 : Karbonların en iyi türü denilebilir. O1 aksine O2 yurt içi piyasada rahatlıkla bulunabilir. Mükemmel bir keskinlik elde edilebilir, zor körelir ve kolay bilenir.
Cıva Çeliği : Yüksek karbonlu bir çelik türüdür. Parlatma işlemine çok uygun olduğu için Silver Steel olarak da bilinir. İsminde geçen cıva ile ilgisi bulunmamaktadır.
15N20 : Damascus çeliğine açık rengi veren çeliklerdir. Sertleşme derecesi yüksektir, doğru işlemler sonucu sağlam bir yapıya ulaşabilir
52100 (Bilye/Rulman Çeliği) : Günümüzde her markanın kendine uygun ihtiyaçlarına yönelik uygulama üretimlerinden dolayı içerikleri farklılık göstermektedir. Fakat gerçek 52100 çeliği tok yapılı güzel bir malzemedir.
80CrV2 : Genellikle çeşitli testere yapımında tercih edilmesine rağmen, bıçak yapımında da yaygın olarak kullanılmaktadır. Darbe dayanımı yüksektir ve esneme yeteneği üst düzeydedir.
YARI PASLANMAZ ÇELİKLER
Mükemmel keskinlikler elde edilemez, zor bilenir, fakat ağız dayanımı yüksektir.
D2 : Yurt içinde en yaygın olarak kullanılan malzemelerden biridir. Yüksek sertliğe sahiptir ve ağız dayanımı yüksektir. Darbeli işler için uygun değildir ve uzun süreli yapılacak işlerde kullanılması önerilmez. Malzemenin uzunluğu arttıkça kırılma riski de artar. Kararma eğilimi yüksektir.
D3 : D2’den daha iyi bir çelik türüdür. Çok uzun süre çalışılacak ve sertliğini kaybetmeyecek endüstriyel bıçak yapımında kullanılır. İçerdiği alaşımlarda bakımından D2’in önüne geçer. Darbeli çalışmaya uygun değildir. Paslanmazlık direnci sınıra yakındır.
Sverker 21 : İsveç çeliğidir ve D2’nin modifiye edilip darbeli işlerde kullanılan türüdür.
Uddeholm Chipper Viking Çelik : D2 çeliği ile benzer özellikler göstermektedir, son zamanlarda popüler olmaya başlamıştır. Ağır kullanımlar için uygundur.
Uddeholm Sleipner : Çok güzel keskinlik alır, dengesi çok yüksektir, fakat bilenmesi zordur.
PASLANMAZ ÇELİKLER (PASLANMAYA KARŞI DAYANIKLI ÇELİKLER)
Hiçbir çelik türü paslanmaz değildir ve her çelik türü paslanır, fakat paslanmaz ifadesi, paslanmaya ya da lekelenmeye karşı dayanım anlamına gelir. Pasın oluşum türü ve süresi çelik türüne göre farklılık gösterir. Çeliğin içindeki maddeler ise bu dayanımı arttıran ya da azalmasına neden olan unsurlardır. Karbon çeliklerde görülen paslanma türünde yüzeyin tamamını kaplayan paslanmalar bu çelik türünde gözlemlenmez, daha çok noktasal olarak kendini gösterir. Vakum fırınında üretilen ve dövülemeye imkan vermeyen çelik türleridir (Dövüldüğü zaman özelliklerini kaybetmektedir.). Krom oranı %13 ve üzerinde olan çelikler bu sınıfa girer ve bu yüzden ayna parlaklığına erişebilir. Şekillendirmeleri ve bilenmeleri zordur.
400 Serisi (410, 416, 420, 440) ve AUS Serisi:
420 Serisi : Karbon oranı çok düşüktür, bu yüzden yumuşak, aşınmaya müsait bir çeliktir ve keskinliği düşüktür. Genellikle dalgıç bıçakları ve yüksek keskinlik gerektirmeyen genel kullanım amaçlı bıçaklar için uygundur.
440A – 440B – 440C : 440C çelikler 440A ve 440B’den daha iyidir –Temellerinin geçmişe dayanmasından gelen rağmen gereksiz bir şöhreti vardır, kötü bir çelik türü değildir ve hatta döneminin en iyi çelik türüdür, fakat günümüz çelikleri karşısında geride kalmıştır.
AUS-6 (440A ile benzer özellikler gösterir), AUS-8 (440C ile benzer özellikler gösterir) AUS-10 (440C çelikten nispeten daha kalitelidir.)
Böhler N695 : Çeliklerin en popüler türlerinden biridir. 440C’nin isim yapmış ve Böhler markası altında üretilen versiyonu olarak geçer. Şef bıçakları için tercih edilen bir türdür.
Böhler N679 : Böhler N695’in kalite olarak nispeten daha yükseğidir ve nadir bulunan bir türdür, aşınma dayanımı yüksektir.
AEB-L : İsveç’in popüler çeliğidir, fakat yurt içi piyasada kolaylıkla temin edilen bir ürün değildir. Ağız dayanımı yüksektir, yıpranmaya karşı dayanıklıdır ve keskin bir şekilde bilenmeye müsaittir. Genlikle mutfak kullanımları için tercih edilir.
Böhler N690 : Paslanmazın en iyisidir, Japon çeliği olarak adlandırılan VG10’un modifiyeli hali diyebiliriz. Uygun şartlarda yapılırsa üstün bir performans yakalanabilir. Yerel ustalar bir süredir bu çelik türüne yöneldi ve uzmanlaştı, çok başarılı çalışmalara rahatlıkla ulaşılabilir.
VG-10 (Japon Çeliği) : Süper çelik olarak adlandırılabilir. Oldukça sert olmasına rağmen kırılma direnci yüksektir ve kolay bileylenebilir. Keskin kısmında kolay kolay kırılma meydana gelmez. VG-10’dan çok daha sert çelikler vardır, fakat hiç biri yakın performans gösteremediği için aralarından sıyrılmayı başarmıştır.
T Serisi : T5 – T6 – T7 : Ucuz ve kalitesiz bir çelik türüdür. T7 nispetten daha iyi sonuç vermektedir, fakat ısıl işlemi ustalık gerektirir.
4116 (X50CrMoV15 Alman Çeliği) : Ucuz ve kalitesiz bir çelik türüdür, fakat buna rağmen iyi ağız tutar ve sağlamdır. Oldukça yüksek yüzey parlaklığı elde edilebilir.
AN 58 : Keskinliğini uzun süre koruyan ve daha az biley ihtiyacı isteyen bir türdür.
12C27 : İsveç üretimi bir çeliktir. Dayanıklılığı yüksek ve uzun ömürlü bir türdür.
TOZ METAL (METALURJİK) ÇELİK TÜRLERİ
Üçüncü nesil olarak tabir edilen bu çelik, pudra metal teknolojisi veya toz metal teknolojisi olarak adlandırılır. Uzay çağı metalidir. Tanecik boyutları çok küçük olduğu için inanılmaz keskinliğe ulaşabilirler ve üstün performans gösterirler.
CPM-20CV : Piyasaya yeni girmiş bir ürün. Aşınma direnci fazla ve keskinliğini uzun süre koruyabiliyor
Böhler M390 : Yeni süper çeliklerden biridir. Ağız dayanımı çok yüksektir ve keskinliğini uzun süre korur, ama bu özellik bileme sorununu da beraberinde getirir. Çok yüksek nitelikli bir çeliktir, fakat aynı ölçüde fiyatı da yüksektir. Piyasada kendine yer bulmaya başlamıştır ve türünde tercih edilmektedir.
Uddeholm Elmax : Piyasaya yeni girmiş bir ürün. Aşınmaya dirençli ve keskinliğini uzun süre koruyabiliyor– kolay bilenebilir. Paslanmaya karşı dirençlidir.
BONUS
Damascus (Şam) Çeliği
Farklı özelliklere sahip düşük ve yüksek karbonlu çeliklerin üst üste konulup dövülme, uzatma ve katlama işinin defalarca tekrarlanması tekniği ile üretilen bir çelik türüdür. Çeliğin üzerinde yer alan eşsiz desenlerin belirgin olarak ortaya çıkması için ise, asitle dağlama işlemi yapılmaktadır. İşlemden geçen çeliğin içindeki yüksek karbonlu çeliğin kararması ve düşük karbonlu çeliğin ise parlaması sonucu oluşur. En önemli özelliği ise diğer çelikler sertleştikçe kırılganlaşırken, Damascus çeliğinde bu meydana gelmez, hem sert hem de esnek kalır. Damascus bıçakları genellikle açık rengini 15N20’den koyu rengini ise UHV20C’den alır. Günlük kullanım için uygun bir çelik türü değildir, fakat gösterişli desenleri nedeniyle tercih edilmektedir.
